Yaratıcı Problem Çözme Yöntemleri

Yaratıcı problem Çözme hayâl gücünü kullanarak bir probleme yaklaşma sürecidir ve bir aksiyonla son bulur. Bu süreç her sınıf düzeyinde, okulda ve okul dışında olmak üzere her koşulda her konuya uygulanabilir. Yaratıcı problem çözme sürecinde bireyler bu sürecin altında yatan kavramları bir kez anlayıp uygulama alışkanlığı edindiler mi, bunları günlük yaşamlarına taşırlar ve sorunla karşılaştıklarında hemen uygulamaya koyarlar. Araştırmalar, yaratıcı yeteneğin bu alandaki yaratıcı problem çözme becerisinin geliştirilmesiyle arttırılabileceğini gösterir. Bu nedenle, yaratıcı problem çözme alıştırmalarından bazı bireylerin yararlanmaması söz konusu değildir.

Yaratıcı problem Çözme bir oyun olarak da düşünülebilir. Sorunların çözüldüğü bu oyunun altı evresinin her birinde iki önemli faz vardır.

Birincisi hayal gücünün yolculuğa çıkmasına izin verilen ve Birden Çok Sonuca Götüren Düşüncenin (Divergent Thinking) aktif olduğu bir fazdır. Bu fazda düşüncelerin yargılanması söz konusu değildir. Kabul gören yeni, çılgın ve farklı düşüncelerdir. Amaç, beyin fırtınası yaparak birçok seçenek üretmektir.

2017 | yaratici dusunme | Küçük

Bu tür düşünce şeklinin etkin bir şekilde işlev görmesi için

Düşüncelerin yargılanmaması,
Birçok düşüncenin üretilmesi,
Bütün düşüncelerin kabul edilmesi,
Düşünce üretmek için bireyin sınırlarını zorlaması,
Düşüncelerin iyice oluşması için zamanın tanınması ve
Düşüncelerin birleştirilmesi gerekir.

İkinci fazda ise, seçenek ve düşüncelerin sayısını azaltmak için Tek Sonuca Götüren Düşünce (Convergent Thinking) işler haldedir. Bunu gerçekleştirmek için birey yargısını kullanır.

Tek Sonuca Götüren Düşüncenin etkin bir şekilde işlev görmesi için ise,

Acele etmeden, dikkatlice ve planlı düşünülmesi,
Açık ve kesin olunması,
Bir sonraki adıma hazır olmadan geçilmemesi,
Çetin, güç konuların göz ardı edilmemesi,
Yargılamanın olumlu yönde olması ve
Amaçtan uzaklaşılmaması gerekir.

Başlıca Üç bileşen ve Altı Özel EvreI. Bileşen: Probleme Duyarlık Geliştirme ve Problemi Anlama.

BÇ: Daha iyi hale getirilmesi gereken durumlarla ilgili sorunları çözmek için fırsatlar aranır.

T: Çözüm için kapsamlı ve genel bir hedef belirlenir.

BÇ: Genel problem alanı birçok açıdan ele alınarak, bilgi, izlenim, duygular vb. gibi birçok ayrıntı incelenir.

T: Problemin oluşumunu yönlendirmek üzere en önemli veriler belirlenir - Ne, Kim, Nerede ... gibi sorularla.

BÇ: Olası problemlere ve alt problemlere açık uçlu çözüm arayan soru cümleleri üretilir (en az 3 tane).

T: Bunlardan biri seçilir.

//. Bileşen: Düşünce Üretme

BÇ: Problemi çözmek üzere birçok çeşitli ve az rastlanır türden düşünceler üretilip listesi yapılır (5-SCAMPER).

T: En umut vaat eden ve ilginç düşünceler seçilir.///. Bileşen: Aksiyon Planı Yapma

BÇ: Umut vaat eden çözümlerin analizini yapmak, onları değerlendirmek ve mükemmelleştirmek için kriterler oluşturulur.

T: Üretilen kriterler arasından önemlileri seçilir ve bunlar umut vaat eden çözümleri belirlemek, güçlendirmek ve desteklemek için kullanılır.

BÇ: Çözümün gerçekleşmesine yardım edici ve onu zorlaştırıcı olası kaynaklar düşünülüp dikkate alınır ve çözüme ilişkin adımlar geliştirilir-Ne, Kim... sorularıyla

T: Seçilen çözüm veya çözümleri yaşama geçirmek üzere özel bir aksiyon planı hazırlanır.

Yaratıcı Düşünme ve Yaratıcı Problem çözme

Birinci Evre: Genel Sorun Alanını Belirleme.

Birinci evrenin ilk fazı, gelişme gereksinimi gösteren durumlardan farkında olunmasını, bu doğrultuda birçok olası hedefler veya fırsatların düşünülüp gözönüne alınmasını, ikinci fazı ise, bunların içinden kapsamlı bir problem alanına odaklanmaya karar vermeyi içerir.

. İkinci Evre: Verileri Toplama, Gerçekleri Bulma.

Bu evrenin ilk fazı, nedenleri bulmak için, "Ne?", "Hangi?", "Kim?", "Nasıl?", "Nerede?", "Ne zaman?"

gibi soruların sorulmasını, sorunu daha iyi anlamak için verilerin toplanmasını, birçok gerçeğin, sezginin, izlenimin, duygunun doğruluğunun araştırılmasını, ikinci fazı ise, verilerin ayıklanıp düzenlenmesini ve tekrar gözden geçirilmesini içerir.

Üçüncü Evre: Sorun Bulma.

Sorun bulma evresi "niçin" sorusunu sormak için uygun bir evredir. İlk fazda, Ele alınan durumun niçin sorun yarattığı sorgulanabilir. Verilen cevaplar alt problemleri ortaya çıkarabilir. Her bir alt problem "Acaba hangi yollarla..." diye başlayan ve soruna çözüm arayan açık uçlu bir problem soru cümlesiyle ifade edilir. İlk okul düzeyinde en az 3 problem soru cümlesi üretilmelidir. Bu evrenin ikinci fazında hedef, sorun yaratan durumun özünü ifade edecek problem soru cümlesini seçmektir.

Dördüncü Evre: Düşünce Bulma

Bir önceki evrede probleme çözüm arayan soru cümlesi seçildikten sonra, bu evreyi oluşturan bir sonraki adım, problem soru cümlesini cevaplayacak birçok olası çözüm yolunu üretmektir. Böylece bu evrenin ilk fazında yeni ve ender rastlanır türden düşünceler üretmek için çaba harcanır ve yargı ertelenir. Çoğu durumda üretilen düşünce sayısını arttırmak için bir teşvike gerek olmayabilir. Düşünce akışının yavaşladığı durumlarda SCAMPER tekniğinin yanı sıra aşağıdaki soru listesi de kullanılarak, çözüm getiren yeni düşüncelerin üretilmesi kolaylaşabilir.

Başka seçenekler neler?
Bu duruma çözüm üretmenin yeni bir yolu nedir?
Sihirli bir değnekle bu sorun nasıl çözülür?
Hayali olarak ne gibi çözümler üretilebilir?
Ne tür analojiler yardımcı olabilir?
Sorun yaratan durumun karşıtını düşünme, yeni bir çözüm bulmak için ışık tutabilir mi? Deneyin ve gerçekleştirmeye çalışın.
Rüya alemine dalıp bir çözüm gözlerde canlandırılabilir mi? Deneyin ve gerçekleştirmeye çalışın.
Tamamen farklı bir alandaki nesneler bir çözümü nasıl akla getirebilir?
Ne gibi yeni bağlantılar kurulabilir?

İlkokul düzeyinde üretilen düşünce sayısı en az 5 olmalıdır.

Atılması gereken bir sonraki adım, bu evrenin ikinci fazını oluşturur ve üretilen düşüncelerden en umut verici çözümler önerenlerinin ayıklanıp seçenek alanının daraltılmasını içerir. Bu amacın gerçekleşmesine aşağıdaki sorular yardımcı olabilir:

Diğerlerinden belirgin şekilde sıyrılıp öne çıkan çözüm öneren düşünceler var mı?
Hangi düşünceler dikkat çekiyor?
Düşüncelerin bazıları birleştirilebilir mi?
Hangi düşünceler sorunun çözümü için en iyi şansı veriyor?
Bu düşünceler yaşama geçirilecek olsa, en hoşa giden çözümü hangisi gerçekleştirebilir?

İlkokul düzeyinde düşünce sayısını en az 5'e kadar indirmekte yarar vardır. Küçük sınıflarda bu sayı 2 'ye kadar inebilir.

Beşinci Evre : Çözüm Bulma

Bu, çözüm açısından umut verici düşüncelerin analizinin yapıldığı evredir. İlk fazda, çözüm öneren düşüncelerin analizini yapmak ve her düşüncenin avantajlarını, sınırlılıklarını ve kendine özgü özelliklerini belirlemek için belirli kriterler oluşturulur. Bu kriterlerin oluşturulmasında aşağıdaki sorular yardımcı olabilir.

Hangi kriterler dikkate alınmalıdır?
Bu düşünceleri yargılarken hangi standartlar kullanılabilir?
Bu düşüncelerin kuvvetli ve zayıf yönleri nasıl değerlendirilebilir?
Bu düşünceleri geliştirmek için hangi faktörler dikkate alınmalıdır?
En ilginç düşünceler nasıl daha kuvvetli veya daha iyi duruma getirilebilir?
Hayali bazı düşünceler nasıl daha pratik ve gerçekçi kılınabilir?
Bazı düşünceleri daha az ilginç kılan nedir?
Düşünceler arasında rastlanan çekici unsurlar, özellikler nelerdir? Bu özellikler nasıl birleştirilebilir?

Bazı Kriterleri Devreye Sokan Sorular

Bu çözümün bedeli mevcut kaynakları aşar mı?
Bu çözümün gerçekleştirilmesine kadar zaman alır?
Bunu gerçekleştirirken bireye zarar gelir mi?
Bu kısa süreli bir çözüm mü veya kısa süre sonra sorunun tekrar çözülmesi mi gerekir?
Çözüme ilişkin öneri itici mi?
Bu çözüm kanuna aykırı mı?
İleri sürülen aksiyon bizim yapma gücümüz dahilinde mi?
Umulan sonuçların gerçekleşme olasılığı nedir? Bu çözüm gerçek yaşamda işe yarayacak mı?
Çözümle ilgili bu düşüncenin gerçekleşmesi için neleri feda etmek gerekir?
Bu çözümün gerektirdiği fedakarlığa değer mi?
Bu çözümle ilgili düşünceyi işler hale getirdiğimizde, amaçlanan etkilerin dışında başka hangi yan etkiler ortaya çıkar ve bunlar arzulanan etkiler midir?
Çözümle ilgili düşüncenin ahlaki yönü nedir? Bu düşüncenin yaşama geçirilmesi yalan söylemeyi, hileyi, istismarı gerektiriyor mu? Ahlakilik
Başarı olasılığını arttırmak için, bu düşünce diğerleriyle birleştirilebilinir mi? Birleştirme
Çözümle ilgili bu düşünceyi tama men veya kısmen işler hale koymadığımızda, sorun çözülmez mi?
Temel, Can Alıcı Özellik
Bu çözüm güncel uygulamalara uygun mu? Risk faktörü

Olası kriterler üretildikten sonra, bu evrenin ikinci fazında problemin bünyesine uygun olanlar seçilir. Aşağıdaki sorular bu seçimin gerçekleşmesini kolaylaştırır.

En önemli kriterler nelerdir?
Bunlardan hangileri muhakkak gereklidir?
Düşüncelerin geliştirilip daha iyi hale getirilmesinde en çok hangi kriterler yardımcı olur?

Altıncı Evre: Onay Bulma

Yaşamda başarıya götüremeyen birçok iyi düşünceye rastlamak mümkündür, çünkü onay bulma adlı bu son adım atlanmış veya doğru ve dürüst bir şekilde işleme konmamıştır. Bunu daha açmak gerekirse, bazen iyi düşünceler işleme konulamaz, çünkü bu düşüncenin kabul görmesi için gerekli hazırlık yapılmamıştır. İnsanların değişimi sevmedikleri iyi bilinen bir gerçektir. Bu nedenle yeni bir düşünceye alışmak için hazırlığın yapılması yararlı olacaktır.

Bir şeyi değiştirirken bu evrenin ilk fazında, uygulamada yardımcı olacak kaynakların aranması, sıkıntı yaratacak hususların belirlenmesi ve yardımcı olacak kaynakların veya destek verecek kişilerin engelleyici durumu nasıl önleyeceklerinin planlanması yer alır. Son olarak, düşüncelerin işleme konması için özel bir plânın oluşturulması da ikinci fazda gerçekleşir. Bu son adım bu evrenin temel amacıdır. Görüldüğü gibi izlenmesi gereken belirli adımlar vardır. Bu evrenin sonunda, 24 saat içinde, ilk birkaç haftada, ve uzun zaman dilimi içinde neler yapılacağına ilişkin aksiyon planı hakkında açık bir fikre sahip olunmalıdır. Aksiyon planının her kısmının işleme konulmasına ilişkin sorumluluğu üstlenecek bir kişi konusunda da anlaşmaya varılmalıdır.

Eldeki çözümle ilgili düşüncenin işleme konması ve azami derecede kabul görmesi için, ilk önce akla gelen bütün düşünceler yazılmalıdır. Aynı zamanda, çözümün yaşama geçirilmesi sonucunda nelerin olacağı kestirilip yazılmalıdır. Sonra çözümü destekleyecek unsurlar ve sonra da engelleyici durumlarla ilgili "ne "nerede", sorular sorulabilir

Veri Kağıdı Örneği

KİM Bu düşüncenin gerçekleşmesine kimler yardımcı olabilir? Grupların ve bireylerin listesi yapılmalıdır.

NEREDE Çözümle ilgili bu düşüncenin en zayıf NERESİ noktası neresidir?

NE Zayıf yönleri güçlendirmek için neler yapılabilir?

NİÇİN Söz konusu kişi bu çözümün gerçekleştirilmesi için niçin yardımcı olmak ister?

NİÇİN Söz konusu kişi bu çözümün gerçekleştirilmesinde niçin yardımcı olmak istemez?

NE Birinin yardım etmesini sağlamak için ne yapabilirim?

NE Bu çözümü gerçekleştirmemde benim en büyük engelim nedir?

NASIL Bu engelleri nasıl aşabilirim?

HANGİ Bu çözümü yaşama geçirmeye başlamadan önce hangi gereksinimler karşılanmalıdır?

NE Bu çözümün fiiliyata dökülmesi için aksiyon planı nedir? NE Çözümün gerçekleştirilmesinde, söz konuşu kişiden yardımcı olmasını ZAMAN istemek için en uygun zaman nedir?

Prof.Dr.Ümit Davaslıgil