Üstün zekalı ve üstün yetenekli bir çocuğa sahip olmak pek çok ebeveynin hayalidir. Ancak üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuğunuzun olması demek pek çok sorumluluğu da beraberinde getirmesi demektir. Üstün zeka ve üstün yetenek alanında yapılan son bir asırlık bilimsel araştırmalar üstün yetenek ile ilgili bakışaçımızı da değiştirmiştir. Yıllar önce üstün zeka yalnızca yüksek IQ olarak görülür ve bu nedenle yalnızca IQ testleri ile ölçülürdü. Üstün yetenek, çeşitli şekillerde çocukların davranışlarında ve farklı alanlarda gÜstün zeka ve üstün yetenek alanında yapılan son bir asırlık bilimsel araştırmalar üstün yetenek ile ilgili düşüncelerimizi ve kararlarımızı da değiştirmiştir. Yıllar önce üstün zeka yalnızca yüksek IQ olarak görülür ve bu nedenle yalnızca IQ testleri ile ölçülürdü. Bilimsel araştırmalar bu tür konservatif bir yaklaşımın ne denli sınırlı olduğunu ve bu nedenle üstün yetenekli çocukların önemli bir kısmını tanılayamadığını ortaya koymuştur. Nitekim yaratıcı yetişkinlerin önemli bir kısmının çocukluk yıllarında pek de yüksek IQ’ye sahip olmadıkları bilinmektedir. Üstün yetenek, çeşitli şekillerde çocukların davranışlarında ve farklı alanlarda gözlemlenebilir. Nitekim 4 yaşında kendi kendine okumaya başlayan bir çocuğun IQ testinde yüksek puan alması pek de önem taşımamaktadır. Bu çocuk erken yaşlarda gösterdiği akademik beceri ile üstün yetenekli olduğunu bir dereceye kadar kanıtlamıştır. Uğur Sak (2011, üstün yeteneği “insanlık yaşamı için temel değeri olan alanlarda gösterilen olağanüstü başarı veya performans” olarak tanımlamıştır. Bu hümanistik tanım, Anabilim üstün yetenekliler programlarının da özlemlenebilir. Nitekim 4 yaşında kendi kendine okumaya başlayan bir çocuğun IQ testinde yüksek puan alması pek de önem taşımamaktadır. Bu çocuk erken yaşlarda gösterdiği akademik beceri ile üstün yetenekli olduğunu bir dereceye kadar kanıtlamıştır. Uğur Sak (2011, üstün yeteneği “insanlık yaşamı için temel değeri olan alanlarda gösterilen olağanüstü başarı veya performans” olarak tanımlamıştır. Bu hümanistik tanım, Anabilim üstün yetenekliler programlarının da benimsediği bir tanımdır.
Uğur Sak (2011)’ın ve Ruf (2005)’ın çalışmalarından alınan üstün yetenekli çocukların zeka düzeylerine göre çeşitli yaş aralıklarında gösterdikleri özellikler aşağıdaki tablolarda sınıflandırılmıştır. Anne ve babaların üstün zekâlı çocuklarının özelliklerini ay be ay kaydettikleri bu araştırmalarda üstün zekâlı çocuklar gerek takvim yaşı düzeylerine göre gerekse zihinsel yaş düzeylerine göre bazı ortak özellikler göstermişlerdir.
Birinci Düzey Üstün Yetenek İşaretleri
Yaş/Dağılım
Özellik
Çoğu 1,5 yaşından önce
Birçok sözcüğü anlamsal olarak bilir, bu sözcükleri telaffuz eder
Önemli bir kısmı 2 yaşından daha önce
Renkleri tanır, sayıları ezbere sayar
Bulmacalara karşı ilgi göstermeye başlar
Çoğu 18-30 ay aralığında
Sessizce oturup televizyonu pür dikkat izler
Önemli bir kısmı 3 yaşına gelinceye kadar
Sayıları, harfleri ve renkleri öğrenebilir
Karmaşık düzeyde konuşmaya başlar, zengin sözcük dağarcığı geliştirir
Çoğu 4 yaşına gelinceye kadar
Basit işaretleri, kendi isimlerinin yazılış biçimlerini ve alfabeyi öğrenebilir
Basit toplama ve çıkarma işlemlerini yapabilmeye başlar.
Çoğu 5 yaşından önce
Okumayı öğrenmeye karşı ilgi gösterir
Çoğu 6 yaşına gelinceye kadar
Basit işaretleri ve kitapları okumaya başlar.
Kendi kendine bilgisayar kullanmaya başlar
Tamamı 7 yaşına gelinceye kadar
Okumayı öğrenebilir, akranlarından 2-3 sınıf daha üst düzeyde okuyabilir.
Tamamı 7-7,5 yaşına gelinceye kadar
Bölümlü kitapları okumaya başlar
Bir kısmı 7-7,5 yaşlarında, çoğu 8 yaşlarında
Okulda derslerin yavaş işlenmesi ve derslerdeki tekrarlar nedeniyle sabırsızlık işaretleri göstermeye başlar.
İkinci Düzey Üstün Yetenek İşaretleri
Yaş/Dağılım
Özellik
Neredeyse tamamı 6-12 aylık iken
Yetişkinlerin verdiği yönergeleri ve soruları anlamaya başlar.
Çoğu 11-15 aylık iken
Kendi başına kitapları inceleyebilir, sayfalarını çevirebilir.
Çoğu 15-18 aylık iken
Birçok sözcük bilir
Birçok rengi tanır.
Çoğu 11-16 aylık iken
Market ve mağaza gibi yerlerin adlarını ve marka isimlerini tanır
Neredeyse tamamı 2 yaşına gelinceye kadar
Üç veya daha fazla sözcükten oluşan cümleler kurmaya başlar
Birçoğu 12-20 aylık iken
Sayıları tanıyabilir.
Yaklaşık %25’i 17-24 aylık iken
Bütün alfabeyi bilir.
Çoğu 3 yaşına gelinceye kadar
Çoğu renkleri ve harfleri öğrenir.
Zengin kelime dağarcığı geliştirir, karmaşık cümleler kurabilmeye başlar.
Birçoğu 3-4 yaşlarında iken
Harfleri, sözcükleri ve sayıları yazabilmeye başlar
Birçoğu 3,5-4,5 yaşlarında iken
Gerçek olaylara, doğa ve fizik gibi fen bilimlerine karşı fazla ilgi duymaya başlar
Çoğu 4,5 yaşına gelinceye kadar
Kendi başına bilgisayarı kullanabilmeye başlar
Çoğu 5 yaşına gelinceye kadar
Sayı saymaya ve sayılar konusunda bazı temel gerçekleri öğrenmeye başlar
Kendine ileri düzeyde kitapların ve hikâyelerin okunmasını istemeye başlar
Kolay kitapları okumaya başlar.
Çoğu 6 yaşına gelinceye kadar
Kitapları zevk ve öğrenmek için okumaya başlar.
Çoğu 6-7 yaş civarında iken
Okulda derslerin yavaş işlenmesi ve derslerdeki tekrarlar nedeniyle şikayet bildirmeye başlar.
Tamamı 7 yaş civarında iken
Kendinden 2-5 yaş daha üst düzeyler için yazılan kitapları okuyabilmeye başlar
Tamamı 7-7,5 yaşına gelinceye kadar
Bölümlü kitapları okuyabilmeye başlar
Üçüncü Düzey Üstün Yetenek İşaretleri
Dağılım/Yaş
Özellik
Çoğu doğumdan hemen sonra
Çevreye karşı duyarlılık göstermeye başlar
Tamamı 6 aylık olana kadar neredeyse
Çevresindeki kişilerin konuştuklarını anlamaya başlar
Çoğu 10 aylık olana kadar
Kendi kendine kitapları karıştırmaya ve sayfaları çevirmeye başlar
Çoğu 1 yaşından önce
Ebeveynlerine istediklerini anlatabilmeye başlar
Kitaplara karşı yoğun ilgi göstermeye başlar
Renkleri, şekilleri, rakamları ve harfleri tanımaya başlar
Çoğu 16 aylık olana kadar
Zengin sözcük dağarcığı geliştirir ve kendini ifade edebilmeye başlar
Birçoğu 12-15 aylık iken
Bazı sayıların ve harflerin anlamlarını bilir
Çoğu 15-18 aylık iken
Renklerin birçoğunu bilir.
Neredeyse tamamı 17-24 aylık olana kadar
Bütün alfabeyi öğrenir.
Birçoğu 15-24 aylık iken.
Yapboz bulmacalar ile oynamayı sevmeye başlar.
Dörtten fazla kelimeden oluşan karmaşık cümleler ile konuşabilmeye başlar.
10’dan daha büyük sayıları sayabilmeye başlar.
Çoğu 20-44 aylık iken.
Levhalar ve marketler üzerindeki isimleri okuyabilir.
Birçoğu 2 yaşından önce.
Kendine okunan kitapları ezberlemeye başlar.
Birçoğu 2,5 yaşından önce.
Harf seslerine ve kısa kelimeleri hecelemeye karşı ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 2,5-3 yaşlarında.
Harfleri, rakamları, kelimeleri ve kendi isimlerini yazabilmeye başlar.
Çoğu 3-4 yaşlarında.
Bilimsel gerçeklere ve aletlerin çalışma biçimlerine ilgi göstermeye başlar.
Atlayarak ve geriye doğru sayabilmeye, basit toplama ve çıkarma işlemleri yapabilmeye başlar.
Neredeyse tamamı 3-3,5 yaşlarına gelinceye kadar.
Basit kitapları ezberden de olsa okuyabilmeye başlar.
Çoğu 4-5 yaşına gelinceye kadar.
Basit okuma kitaplarını okuyabilmeye başlar.
Çoğu 3-5 yaşlarında iken.
Gerçek dışı şeyleri sorgulamaya başlar.
Çoğu 4,5-5,5 yaşlarında iken.
Çocuklar için yazılan 1. düzey kitapları okuyabilmeye başlar.
Birçoğu 5,5 yaşına gelinceye kadar.
Bazı çarpma ve bölme işlemlerini anlayabilmeye başlar.
Çoğu 6 yaşına gelinceye kadar.
Kitapları zevk ve bilgi edinmek için okumaya başlar.
Tamamı 6 yaşlarında iken.
Takvim yaşından 2 ile 5 yıl daha üst düzeyde okuyabilmeye başlar.
Tamamı 7-7,5 yaşlarında iken.
Gençler için yazılan kitapları okuyabilmeye başlar.
Dördüncü Düzey Üstün Yetenek İşaretleri.
Yaş/Dağılım.
Özellik.
Neredeyse tamamı 1 aylık iken.
Kendine okunan kitaplara karşı ilgi göstermeye başlar.
Birçoğu 3-4 aylık iken.
Kitaplar favori ilgi alanları olmaya başlar. .
Tamamı 6 aylık olana kadar neredeyse.
Ebeveynlerin verdiği yönergeleri anlamaya başlar.
Çoğu 5,5-9 aylık iken.
Bazı kelimeleri bilir ve söyleyebilir.
Birçoğu 14 aylık olana kadar.
Zengin sözcük dağarcığı geliştirir, bu sözcükleri ifadesi iyidir.
Birçoğu 12-15 aylık iken.
Bazı harfleri ve sayıları tanımaya ve anlamlarını çıkarmaya başlar.
Birçoğu 15-36 aylık iken.
Yapboz bulmacalar ile oynamaktan hoşlanmaya başlar.
Neredeyse tamamı 15-22 aylık iken.
Bütün alfabeyi bilir.
Çoğu 20-44 aylık iken.
Levhalar ve marketler üzerindeki isimleri okuyabilmeye başlar.
Birçoğu 2 yaşından önce.
Kendine okunan kitapları ezberleyebilmeye başlar.
Birçoğu 2,5 yaşından daha önce.
Harf seslerine ve kısa kelimeleri hecelemeye ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 15-24 aylık iken.
Dörtten fazla kelimeden oluşan karmaşık cümleler ile konuşabilmeye başlar.
Birçoğu 13-20 aylık iken.
10’dan daha büyük sayıları sayabilmeye başlar.
Çoğu 3-4 yaşına gelinceye kadar.
Bilimsel gerçeklere ve aletlerin çalışma biçimlerine karşı ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 3-4 yaşına gelinceye kadar.
Atlayarak sayabilmeye, geriye doğru sayabilmeye, basit toplama ve çıkarma işlemleri yapabilmeye başlar.
Çoğu 3-4,5 yaşlarında iken.
Bilgisayarı kendi başına kullanmaya başlar.
Çoğu 3,5-4,5 yaşlarında iken.
Kitap okuyabilmeye başlar.
Çoğu 3-4 yaşlarında iken.
Gerçek dışı şeyleri sorgulamaya başlar.
Birçoğu 5 yaşına gelinceye kadar.
Bazı çarpma ve bölme işlemlerini anlamaya başlar.
Çoğu 5 yaşlarında iken çoğu.
Zevk ve öğrenmek için kitap okumaya başlar.
Tamamı 6 yaşlarında iken.
Takvim yaşından 2 ile 5 yıl daha üst düzeyde okuyabilir.
Tamamı 6-6,5 yaşlarında iken.
Gençler için yazılan bölümlü kitapları okuyabilir.
Beşinci Düzey Üstün Yetenek İşaretleri.
Yaş/Dağılım.
Özellik.
Tamamı doğumdan hemen sonra.
Çevreye karşı duyarlılık göstermeye başlar.
Bir kısmı 3-4 aylık iken.
Kitaplar favori ilgi alanları olmaya başlar.
Tamamı 4 aylık iken ya da daha öncesinde.
Ebeveynlerin verdiği yönergeleri anlamaya başlar.
Çoğu 6 aylık olana kadar.
Kitapların sayfalarını çevirmeye başlar.
Çoğu 5,5-9 aylık iken.
Bazı kelimeleri söylemeye ve konuşulanları hemen kapmaya başlar.
Yaklaşık %50’si 1 yaşına gelinceye kadar.
Bozuk da olsa konuşmaya başlar.
Tamamı 2 yaş civarında iken.
Yetişkin düzeyinde konuşmaya başlar.
Birçoğu 10-14 aylık iken.
Bazı harfleri ve sayıları tanımaya ve anlamlarını öğrenmeye başlar.
Birçoğu 12-15 aylık iken.
Yapboz bulmacalar ile çok iyi oynamaya başlar.
Bir kısmı 18 aylık olana kadar.
Müzikal yetenek belirtileri gösterir.
Tamamı 2 yaşına gelinceye kadar.
Levhalardaki ve kitaplardaki sözcükleri okuyabilmeye başlar.
Tamamı 20 aylık olana kadar.
Kendine okunan kitapları ezberleyebilir.
Tamamı 6-8 aylık olana kadar.
Favori tv programları ve video filmleri vardır.
Birçoğu 13-20 aylık iken.
10’dan daha büyük sayıları sayabilmeye başlar.
Çoğu 2 yaşından önce.
Sözcükleri, sayıları ve kendi isimlerini yazmaya başlar.
Çoğu 18-24 aylık iken.
Basit kitapları okumaya başlar.
Çoğu 2 yaşına gelinceye kadar.
Atlayarak sayabilmeye, geriye doğru sayabilmeye, basit toplama ve çıkarma işlemleri yapabilmeye başlar.
Bilimsel gerçeklere ve aletlerin çalışma biçimlerine karşı ilgi göstermeye başlar.
Tamamı 2 yaşına gelinceye kadar.
Kendi kendine bilgisayarı kullanmayı öğrenir.
Üstün zekalı ve üstün yetenekli bir çocuğa sahip olduğunuzu anlamak aslında sanıldığı kadar karmaşık bir durum değildir. .
Yukarıda ayrıntılı olarak ifade edilen tanımlama ek olarak daha yalın bir şekilde çocuğunuzun üstün zekalı olup olmadığını şu şekilde anlayabilirsiniz;
Üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklar bedensel olarak yaşıtlarından daha öndedir yani ağırlık ve boy bakımından yaşıtlarına göre ileri gelişim gösterirler. Sağlıklıdırlar ve kolay kolay hastalanmazlar. .
Diğer çocuklara nazaran daha hareketlidirler ve enerji düzeyleri yüksektir. Ancak bu durum hiperaktivite ile karıştırılmamalıdır. Hiperaktif olan çocuklar dikkat ve bir konuya yoğunlaşmada zorluklar çekerken üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklarda böyle bir durum söz konusu değildir. .
Üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklar erken yürürler ve erken konuşurlar. Yaşıtları iki veya üç kelimelik cümleler kurarken onlar daha uzun ve anlam yoğunluğu olan cümleler kurarlar. Kendilerine ait orijinal fikirlere sahiptirler. Duygusal yönleri oldukça gelişmiştir ve empati kurabilme yeteneğine sahiptirler.
Merak ve keşfetme yönleri fazla geliştiği için daha az uykuya ihtiyaç duyarlar bebekliklerinden itibaren az uyurlar ve daha uzun zaman uyanık kalarak orijinal fikirlerini hayata geçirmeye çalışırlar. .
Duyu organları keskin olduğu için bebekliklerinden itibaren altlarının ıslanmasından, yoğun gürültülü ortamlardan veya kıyafetlerindeki etiketlerden fazlasıyla rahatsızlık duyabilirler.
Öğrenme hızları oldukça yüksek olduğundan çabuk öğrenirler ve öğrendiklerini de kolay kolay unutmazlar. Her zaman yeni birşeyler öğrenme arzusu içindedirler. Kelime oyunlarını severler. Sözcük zenginliği ifadeleri düzgün kullanmaları dikkati çeker. Dikkat süreleri uzundur aynı konu üzerinde uzun zaman düşünüp aynı konuyla ilgili fikirler üretip çıkarılmalarda bulunurlar. Fikir üretmede aktiftirler. İki olay veya olgu arasında bağlantı kurabilirler. Hikaye masal dinlemekten ve anlatmaktan hoşlanırlar. Yaşanılan olayı veya duyguyu kolay kolay unutmazlar. .
Soyut fikirlere karşı ilgileri vardır hayal güçleri zengindir. Orijinal bilgiler, buluşlar ilgilerini çeker ve bu konuda her şeyi öğrenmek isterler en ince ayrıntıyı atlamadan her şeyi bilmek isterler. Öğrenmeye olan meraklarından dolayı soru sormaktan asla vazgeçmezler.
Hazır cevaptırlar ve yeni ortama kısa sürede uyum sağlarlar onun için girişkendirler. Liderlik ruhuna sahiptirler, yönetmeyi severler. Arkadaşları arasında popüler çocuktur. Yaşıtları ile arkadaşlık kurmaktansa kendinden yaşta büyük olanlarla vakit getirmekten keyif alırlar.
Sanat çalışmalarından keyif alır. Herhangi bir sanat dalına karşı ilgisi ve alakası vardır. Piyanoya ilk karşılaştığında parmakları ile teker teker tuşlara basmak yerine iç güdüsel olarak bütün parmaklarını yerleştirir profesyonel olarak kullanabilecek pozisyonda durur yani yeteneğinin olduğu sinyallerini bize açık bir şekilde ifade etmiş olur. Anne babaların çocuklarına karşı daha dikkatli ve duyarlı olmaları durumda çocuklarının üstün zekalı veya üstün yetenekli olduğunu anlamak sanıldığı kadar karmaşık ve zor bir durum değildir. İyi birer gözlemci olmaları çocukları için iyi birer geleceğin adımlarını atmış olabirler.
Çocuğunu üstün zekalı veya üstün yetenekli ancak siz durumun farkında değilseniz, nelerle karşılaşırsınız?.
Kendi yaşantınızdan veya çevrenizden şu cümleleri duymuşsunuzdur ;
-Çocuğum çok zeki ancak hiç çalışmaz,
-Dersi derste dinler tekrar yapmadan başarır,
- Hafızası çok kuvvetlidir çocukluğunda hatta bebekliğinde yaşadıklarını kolay kolay unutmaz, .
-Sınavda hiç çalışmadan (...)puan aldı, .
Öğretmen ders anlatırken bir kaç dakika sonra konuyu manipüle eder.
Dersi kaynatan sınıfının düzenini bozan işte hep bu çocuklardır. Yani sizinde duyduğunuz gibi zekidir ancak aklını derslerine yormaz.
Toplum olarak etiketleme yapmayı severiz. Üstün zekalı ve üstün yetenekli bir çocuk derste anlatılan konuyu veya her ne ise işlenen, birkaç dakika da konunun özünü kavrar ve kalan zamanı da enerjisini boşaltmak için harcar. Ve bu çocuklar yaramaz, dersin işleyişini bozan, istenmeyen çocuklar olarak etiketlenirler.
Sosyal anlamda baktığımızda yaşıtlarıyla iletişim kuramadıkları için zaman zaman sorunlar yaşayabilirler.
Aslına bakarsanız üstün zekalı ve üstün yetenekli bir bebeğe, çocuğa sahip olmak bilinçli ebeveyinlerle problemler çözülür ve çocuğunuza iyi bir gelecek sağlamış olursunuz yoksa her çocuk özeldir ve biriciktir. .
Her bebek dünyaya üstün zekaya sahip olarak gelir ancak anne baba ne kadar bilinçli olursa var olan zekayı daha da üst seviyelere çıkarabilir aksi halde kullanılmayan her şeyin zamanla işlevselliğini kaybetmesi gibi zekada normal kalıplara girer ve rutin hayatın sorunları ve sorumluluklarının dışına çıkamaz yani sıradanlaşır
Yazar
Psikolojik Danışman Duygu Ayhan
