ÜSTÜN YETENEKLİ ÖĞRENCİLERİN REHBERLİK İHTİYACINA YÖNELİK EĞİTİM POLİTİKALARI
Faruk LEVENT
Günümüz eğitim sisteminde uygulanan öğretim programları, normal öğrencilerin öğrenme kapasitesi göz önünde tutularak hazırlandığı için müfredatın kapsadığı alanlar ve konular üstün yetenekli öğrencilerin ihtiyaçlarına yeterince cevap verememektedir. Buna paralel olarak Marland Raporu’nda (1972, s.2) bu öğrenciler; “kendi yeteneklerini geliştirebilmeleri ve topluma kazandırılmaları için standart okul programı tarafından sunulanların dışında, farklılaştırılmış eğitim programları ve/veya özel hizmetlere ihtiyaç duyan bireyler” olarak ifade edilmektedir. Üstün yeteneklilere yönelik farklılaştırılmış eğitim ve rehberlik hizmetleri sunulmasının bu kadar önem arz etmesinin nedenleri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır.
21.yüzyılın bilgi ve yaratıcılığa dayalı rekabet dünyasında üstün yetenekliler kendi alanlarında iş, bilim, teknoloji, sanat ve hizmet sektörlerine, doğdukları ya da göç ettikleri ülkelere ve genel anlamda uygarlığa katkıda bulunabilecek değerli bir ekonomik kaynaktır.
Üstün yetenekli öğrenciler geleceğin araştırma uzmanları, bilim adamları, askeri liderleri ve yaratıcı sanatçıları olacağı için eğitimleriyle ilgili önlemler alınmadığı takdirde ülkelerin geleceği tehlikeye atılmış olacaktır.
Bu öğrenciler evlerinde, okulda ve çevrelerinde fark edilmez ve desteklenmezse, bu özelliği çocuğa ağır bir yük getirebilir. Bu durum, sadece öğrenci için değil, onunla ilişkisi olanlar için de bir problem oluşturabilir.
Üstün yetenekli bir öğrencinin okulda elde ettiği kolay başarı, bu öğrencide etkili çalışma alışkanlıklarının gelişmesini engelleyebilir.
İlköğretim ve bir dereceye kadar ortaöğretim programları, orta seviyede yetenekleri bulunan öğrencilerin gereksinmelerine göre düzenlenmiştir. Bu durum, üstün yeteneklilerin potansiyellerinin tümünü kullanmadan başarılı olmalarını sağlamaktadır. Bunun sonucu olarak, üstün yetenekli öğrencilerin edindikleri bilgi düzeyi bilişsel düzeylerinin çok gerisine düşmekte ve bu öğrenciler programa ilgisiz kalmaktadır.
Diğer akranlarından fazla bilgiye sahip olmak, çok soru sormak, bildiklerini sözle anlatma isteği, bazen öğretmen ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir.
Üstün yetenekli öğrenciler genelde konuşmayı sevdikleri için gerek ders dışında küme tartışmalarında, gerekse ders sırasında öğretmenin sınıf yönetimini zorlaştırabilir.
Kendini gerçekleştirme ve üretme fırsatını bulamadıkları zaman üstün yetenekliler, kendisine ve çevresine zarar verebilir.
Erken yaşta yönlendirildiklerinde üstün yetenekli bireylerin gelişimleri hızlandırılabilir; dolayısıyla topluma katkıları arttırılabilir.
Bu öğrencilere farklı eğitim uygulamak ve yeni yollar bulmak için harcanacak çaba, genel eğitime katkıda bulunacak ve genel eğitimin ilerlemesine yardımcı olacaktır.
Gereğinde ve zamanında teşhis edilememek, ihtiyaçlarına uygun eğitim alamamak gibi nedenler yüzünden üstün yetenekli bireylerin ortalama yetenek yığını içinde kaybolması her toplum için telafisi mümkün olmayan bir eksikliktir (Enç, Çağlar ve Özsoy, 1987, s.213). Bu olumsuz ihtimali önlemek için de bu özellikteki çocukları, en güvenilir yollardan erken tanılamak ve durumlarına uygun olan eğitim ortamı içinde yetiştirmek devletin sosyal sorumluluklarından biridir.
Üstün yetenekli bireyler, sadece bilişsel alanda değil, duygusal yönden de akranlarından farklı olarak ileri gelişim özelliği göstermektedir (Gross, 1993). Bu özelliklerine paralel olarak bu öğrencilerin akademik, psikososyal ve kariyer planlama alanlarında rehberlik hizmetlerine ihtiyaçları vardır (Silverman, 1993; Colangelo, 2002; Greene, 2003; Jackson ve Snow, 2004). Dolayısıyla rehberlik ve danışmanlık hizmetleri üstün yetenekli öğrenciler için ilköğretim seviyesinde başlamalı ve ortaöğretim seviyesinde devam etmelidir (Gallagher, Harradine ve Coleman, 1997; Clark, 2002). Örneğin normal gelişim gösteren öğrenciler kariyerleri ile ilgili plan yapmaya lise ya da üniversitede başlarken üstün yetenekli öğrencilerde bu ilgi çok daha erken yaşlarda ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bu bireylere daha erken yaşlarda meslek seçimi ile ilgili rehberlik yapılması gerekmektedir. Bu yolla, üstün yetenekli öğrencilere yönelik karar verme mekanizmaları, kendi potansiyellerini geliştirme becerileri ve kim olduğunu fark etme yetisi kazandıracak danışmanlık hizmeti verilmelidir.
Levent (2011) tarafından “Üstün Yeteneklilerin Eğitimine Yönelik Görüş ve Politikaların İncelenmesi” başlığında yapılmış olan doktora tezi çalışmasının nitel kısmında İstanbul Ataşehir Bilim ve Sanat Merkezi’nde görevli öğretmenlerle yarı-yapılandırılmış görüşmeler yapılmış ve elde edilen veriler detaylı bir içerik analizine tabi tutulmuştur. Görüşme yapılan öğretmenlerin bir kısmı, üstün yetenekli öğrenciler için rehberliğin çok önemli olduğunu ve bu öğrencilere yönelik rehberlik hizmetlerinin etkililiğinin artırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu görüşü destekleyen öğretmen ifadelerinden bazıları aşağıda yer almaktadır.
“… Devamsız öğrenciler için yeterli rehberlik çalışması yapılmıyor. Bu tür öğrencilerin BİLSEM’e devam etmeme nedenleri ve bunun altında yatan temel sorunun ne olduğu özellikle rehberlik servisi tarafından araştırılmalı bence.
“Yüksek atlamada Fenerbahçe Spor Kulübüne giden liseli bir öğrencim vardı. Son girdiği yarışmalardan sonra sürmenaj oldu. BİLSEM’e geldiğinde sürekli depresyon durumundaydı. Bu olaydan sonra çocuk bir anda ulaşılamaz oldu. Şimdi görünmezlik peşinde. Kendisini tamamen sosyal hayattan soyutladı. Birçok kez kendisine yaklaşmaya çalıştım. Ama ona artık ulaşmak çok zor.”
“Anne ve babası boşanmış, parçalanmış bir ailesi olan bir öğrencim vardı. Babası bir alkolikti, BİLSEM’e en yüksek puanı alarak seçilmişti. Fakat bir müddet sonra BİLSEM’e devam etmemeye başladı. Kendisine bir şekilde ulaşmaya çalıştım, sonra öğrendim ki, bu çocuk da alkole başlamış. Kendi okuluna da devam etmiyormuş. Annesiyle görüştüğümde çok ilgisiz davrandı ve bu durumdan babasının sorumlu olduğunu söyledi. Bu öğrencinin BİLSEM’e devam etmesi için çok uğraştım ama başaramadım. Bu tür öğrencilerle zaman zaman karşılaşıyoruz
