Bireysel Dosyalama Tekniği (portfolio)

ÖZET

Öğrencilerin eğitiminde bireysel dosyalama tekniği portfolio çok büyük önem taşımaktadır. Eğitim programları öğrenci özellikleri ve seviyeleri dikkate alınarak hazırlanmaları ve uygulandıkları sürece amaçlarına ulaşabilir. Normal eğitim programları yetenek yönünden normal seviyedeki bireyler esas alınarak hazırlanmış programlardır. Dolayısı ile bu programlar bireysel olarak akranlarından üst ve alt seviyede olan bireylere yeterince hitap etmektedir. Bu bireyler için özel eğitim programları gerekmektedir. Bu programların çeşitli uygulamalarına literatürde rastlamak mümkündür. Ülkemizde ise üstün yetenekli çocuklar MEB na bağlı Bilim Sanat Merkezlerinde (BSM) lerin de gruplama yöntemine uygun olarak haftanın bir veya birkaç günü eğitim görmektedirler.Bu konu ile ilgili ulusal literatürde yapılan çalışmalar incelendiği zaman öğretmenlerin özellikle bireysel değerlendirme hususunda yeterli bilgi alt yapısına sahip olmadıkları görülmektedir. Üstün yeteneklilerin eğitiminde bireysel eğitim ve bu eğitimin çocukta meydana getirdiği değişimlerin belirlenmesi ve kaydedilmesi önemli yer tutmaktadır.

Bu çalışmada öğretmenlerin bireysel değerlendirme tekniklerinden birisi olan Portfolio değerlendirme tekniği ile ilgili teorik bilgi alt yapılarını güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Literatür taraması yardımı ile gerçekleştirilen bu çalışmada ilgili değerlendirme tekniğinin teorik alt yapısının yanı sıra ve üstün yeteneklilerin eğitiminde bu tekniğin kullanıldığı çalışma örneklerinden bahsedilmiştir. Bu çalışmanın ülkemizde üstün yeteneklilerin eğitimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Üstün yetenekli çocuklar, portfolio, ölçme değerlendirme

1. GİRİŞ

Toplumları oluşturan bütün fertlerin eğitim ve öğretim hakları, kanunlar çerçevesinde garanti altına alınmıştır. Dolayısıyla, bir çok ülke vatandaşlarının eğitimi için çeşitli kademelerde eğitim programları geliştirmek için yoğun çabalar harcamaktadır. Eğitim programı, çocukların karşılaşacakları öğrenme deneyimlerinin okul denetimi altında, bir plan ve içerikle açıkça ortaya konulan bir dökümandır. Fakat, hazırlanan bir çok eğitim programının sadece normal zekâ seviyesindeki bireyleri hedef aldığı bilinmektedir (Olszewski, 2003). Toplumların yaklaşık olarak yüzde beşi yetenek yönünden normal seviyenin altında ve üstündeki bireylerden oluşmaktadır

(Marland, 1972; Enç,1979). Bu bağlamda, bu yüzde beşlik grup içindeki üstün yetenekli bireylere dönük eğitim programlarının hazırlanması ve uygulanmasına ihtiyaç olduğu ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, toplum içindeki bireylerin yetenek seviyeleri dikkate alınarak uygun eğitim programlarından geçirilmeleri ve bu yolla hayata hazırlanmaları bir ülkenin geleceği için son derece önemlidir.Ekonomik ve sosyal yönden ileri düzeyde bulunan sanayileşmiş bir çok ülke yetenek seviyelerine dayalı eğitim programları hazırlayıp etkin bir şekilde uygulamaktadır. Normal yetenek seviyesine sahip olan bireyler normal eğitim kurumlarında eğitilirken, yetenek yönünden normal seviyenin altında olan bireyler ise özel eğitim programlarının uygulandığı kurumlarda eğitim almaktadır (Betts,1986; Gallagher ve Gallagher, 1994).

Bu ülkelerde, zekâ seviyesi düşük olan ve normal işlevlerini yerine getiremeyen bireylerin eğitimleri için her yıl büyük miktarlarda maddi kaynaklar ayrılmaktadır. Bu eğitim sürecinin temel amacı, diğer insanların sahip oldukları niteliklerin kendilerine kazandırılması ve bu bireylerin yaşantılarının daha fazla kolaylaştırılmasıdır (Gallagher, 1983). Benzer şekilde,normal insan grubunun dışında kabul edilen üstün yetenekli bireylerin, yetenek yönünden normal seviyenin altındaki bireyler gibi özel eğitime ihtiyaç duydukları açıktır (Marland, 1972; Renzulli, 1999).

Mili Eğitim Bakanlığı 1993 yılında, üstün yetenekli çocukların eğitimiyle ilgili bir proje çalışmasına başlamıştır. Bu çalışmaların bir sonucu olarak, gruplama yöntemine dayalı eğitim programına uygun olacak şekilde, üstün yetenekli çocukların haftanın bir kaç günü eğitim alacakları ve bu yolla, mevcut yeteneklerini geliştirebilecekleri eğitim merkezleri açılmıştır. Bu eğitim merkezlerinde, hem bilim alanında hem de sanat alanında üstün yetenekli çocuklar eğitim almaktadırlar. Bu nedenle, bu kurumların isimleri Bilim Sanat Merkezleri olarak kabul edilmiştir (Tebliğler Dergisi, 2001).

Ülkemizde, üstün yetenekli çocukların eğitimi çalışmalarının hız kazandığı günümüzde, üstün yetenekli çocukların fen eğitimi ile fen öğretmenlerinin eğitimine çok fazla önem verilememektedir. Bu alanda çalışan öğretmenler, hizmet öncesi eğitimleri boyunca, üstün yeteneklilerin eğitimi ve özellikleriyle ilgili hiçbir ders almadan mezun olmaktadırlar. Bunun yanında, hem bu alanda öğretmen seçimine hem de seçilen öğretmenlerin mesleki gelişimlerinin sağlanmasına yönelik sistemli ve programlı faaliyetin mevcut olmaması dikkat çekmektedir (Gökdere ve Küçük, 2003). Öğretmenlerin gerek hizmet öncesi gerekse hizmet içi eğitim dönemlerindeki bu eğitim eksikliği kendisini eğitim sürecinin çeşitli kademelerinde göstermektedir. Nitekim ülkemizde üstün yeteneklilerin eğitimindeki durum ve bu alanda görev yapan fen bilimleri öğretmenlerinin problemlerini belirlemek amacı ile yürütülen çalışmalarda (Gökdere&Küçük, 2003; Gökdere&Küçük ve Çepni, 2003) BSM’ lerinde görev yapan öğretmenlerin ölçme değerlendirme boyutunda önemli problemlerin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmalarda öğretmenlerin ders içi değerlendirme hususlarında birbirlerinden oldukça farklı teknikler kullandıkları ve bu teknikler arasında bir standardın bulunmadığı açık bir şekilde görülmektedir.

2. AMAÇ

Bu çalışmada öğretmenlerin bireysel değerlendirme tekniklerinden birisi olan Portfolio değerlendirme tekniği ile ilgili teorik bilgi alt yapılarını güçlendirilmesi amaçlanmıştır.

3. YÖNTEM

Çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılarak bireysel değerlendirme tekniklerinden olan Bireysel Gelişim Dosyalama Tekniği olarak bilinen Portfolio değerlendirme tekniği ile ilgili literatür bilgileri derlenerek bu yöntemin tanıtımı ve üstün yeteneklilerin eğitiminde kullanımına yönelik değerlendirmelerde bulunulmuştur.

4. BİREYSEL GELİŞİM DOSYALAMA TEKNİĞİ

Bireysel gelişim dosyasını (portfolio) tek bir tanım ile sınırlamak doğru olmayacaktır. Bu tekniğin tanımı kullanım amacına ve kullanım biçimine göre değişmektedir. Genel anlamda bireysel gelişim dosyası öğrencinin çabasını, ilerleyişini ve başarısını gösteren çalışma örneklerinin amaçlı olarak toplanmasıdır. Bu konuda literatürde bir birinden küçük farklılıklar içeren tanımlar olsa da bu tanımlarda eğitim sürecinde öğrencide meydana gelen değişikliklerin değerlendirilmesinde bir süreç değerlendirilmesi ve birden fazla değerlendirme aracı ile derlenen verilerin toplanması hususlarına vurgu yapılmaktadır. Örneğin Birgin (2002, s.3) bireysel gelişim dosyaları ile yapılan değerlendirmeyi (portşio assesment) “ öğrencinin belli bir süreç içerisindeki bir veya birkaç alandaki becerilerinin, yapmış olduğu çalışmaların veya gösterdiği davranışların düzenli ve birikimli olarak toplanması ile ilgili elde edilen verilerin önceden belirlenen kriterlere göre değerlendirilmesi” olarak tanımlamaktadır. Bu ve buna benzer tanımlardan da anlaşılacağı üzere bu değerlendirme tekniğinde verilerin sistemli bir şekilde toplanması ve bu verilerin önceden belirlenen değerlendirme kriterlerine göre değerlendirmesi oldukça önemlidir. Çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde; bu değerlendirme tekniğinin diğer değerlendirme tekniklerinde farkları, avantaj ve dezavantajları, Bireysel Gelişim dosyası hazırlamada dikkat edilecek hususlar, Bireysel kullanım alanları, Bireysel Gelişim Dosyasının (BGD) düzenlenmesi ve elde edilen verilerin değerlendirmesi gibi konular üzerinde kısaca durulacaktır.Bu değerlendirme tekniğinin diğer değerlendirme tekniklerinden farkları; Bireysel gelişim dosyaları diğer değerlendirme yöntemlerinden bir çok yönden farklılık arz etmektedir. Bununla ilgili literatürde bir çalışma olmasına rağmen bu konuda en sistematik karşılaştırma De Fina (1992) tarafından yapılmıştır. Bu karşılaştırma Tablo 1’de ayrıntılı olarak verilmiştir.

Tablo 1: Bireysel gelişim dosyası ile standart çoktan seçmeli testlerle yapılan değerlendirme arasındaki farklar. Bireysel gelişim dosyası ile değerlendirme Standart çoktan seçmeli testlerle yapılan değerlendirme Öğrenme ortamında ve süreçte yapılır Öğrenme sürecinde doğal olmayan ortamda yapılır. Öğrenciye hem olumlu hemde olumsuz yönleri Öğrencinin belli bir alandaki hataları görme fırsatı sunulur hakkında sınırlı bilgi verir.Öğretmenin öğrenci hakkında doğrudan bilgi Öğrencinin öğrenmesindeki eksikliklerin almasını sağlar teşhisine yönelik sınırlı düzeyde bilgi verir.Bireysel gelişim dosyası ile değerlendirme Standart çoktan seçmeli testlerle yapılan değerlendirme

Öğrencinin ailesine, idareciye ve öğrenciye de Öğrencinin grup içerisindeki seviyesi öğrencinin performansı ile ilgili bilgi verir ile ilgili bilgi verir.Süreç değerlendirmesinde gözlemler yapılabilir Değerlendirme süresi sınav süresi ile sınırlıdır.Gerçek hayat uygulamaları ile öğrenci değerlendirilir. Suni etkinlikler yardımı ile değerlendirme yapılır.Öğrenciye kedini değerlendirme fırsatı sunulur. Sorulan değerlendirme sorularında beklenen cevabın verilmesi başarı için yeterlidir.Veliye öğrencisini değerlendirme ve performansı Velileri değerlendirmeye katmaz ve ile ilgili fikirlerini belirtme fırsatı verilir karışık sayısal veriler sunulur.Öğrenci-öğretmen ve veli arasında iletişim

Öğretmen-yönetici etkileşimine kurulmasını teşvik eder olanak sağlar.Öğrenci merkezli bir öğretim için oldukça uygundur Eğitim sürecinin merkezinde müfredat vardır.Tablo 1’ detaylı olarak incelediği zaman bu değerlendirme tekniğinin üstün yeteneklilerin eğitimi için oldukça uygun olduğu görülecektir. Örneğin süreç değerlendirmesi olması, değerlendirmenin sayısal verilerden ziyade gözlem sonuçları şeklinde verilmesi, öğrenci merkezli olması, velileri ve öğrencileri de değerlendirme sürecine katması en göze çarpan özeliklerdir.

Bireysel Gelişim dosyalama tekniğinin avantaj ve dezavantajları;

Çalışmanın bu bölümüne kadar bu değerlendirme tekniğinin bazı özelliklerinden bahsedildi. Acaba bu değerlendirme tekniğinin avantaj ve dezavantajları nelerdir? Bu yöntemin avantaj ve dezavantajları karşılaştırıldığı zaman avantajlarının daha fazla olduğu görülmektedir.

Avantajlar;

1. Hem bireysel hem de grup değerlendirmesine fırsat tanır (Birgin, 2003)

2. Velinin de öğrenme sürecine etkin olmasını sağlar (Norman, 1998)

3. Öğretmeninin öğretimi planlamasına kılavuzluk eder (De Fina, 1992)

4. Öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmelerine ve değerlendirmelerine teşvik eder

5. Birden fazla ve değişik veri toplandığı içi öğrencinin daha sağlıklı değerlendirilmesine olanak sağlar (DE fina, 1992)

6. Öğrencinin kendini değerlendirmesine olanak sağlar (Birgin, 2003)

Dezavantajları

1. Puanlama yapmak oldukça güçtür.

2. Amaçların ve değerlendirme kriterlerinin hazırlanması zahmetlidir

3. Uzun zaman gerektirir (Birgin, 2003)

4. Veriler daha çok nitel olduğu için toplanan verilerin analizleri oldukça zordur (Lankes, 1995).

Bu yöntemin dezavantajlarına bakıldığı zaman Bilim Sanat merkezlerindeki eğitim sürecinde bu faktörlerin çok fazla engelleyici olmadıkları görülecektir.

Bireysel Gelişim dosyası hazırlamada dikkat edilecek hususlar;

– Bu süreçte öğrencilere sorumluluk verilmeli ve takibi yapılmalıdır,

– Süreç değerlendirmesinde kullanılmalıdır,

– Bu dosyalar kayıt dosyaları olmaktan ziyade değerlendirme araçları olarak öğretim sürecine yansıtılmalıdır.

– Öğrencilere çalışmalarının değerlendirileceği kriterler açıklanmalıdır.

– Hazırlanan dosyalara öğrencilerde rahatlıkla ulaşabilmelidirler.

Bireysel Gelişim Dosyalarının kullanım alanları;

İlgili literatür incelendiği zaman Bireysel gelişim dosyalama yönteminin dokuz farklı kullanım şeklinin olduğu görülmektedir. Bunlar kişisel dosya, çalışma dosyası, kayıt tutma dosyası, grup dosyası, konuya bağımlı gelişim dosyası, bütünleştirilmiş gelişim dosyası, gösteri dosyası, elektronik gelişim dosyası, yıllık gelişim dosyasıdır (Birgin, 2003). Bu dosya türleri ayrı ayrı kullanılabileceği gibi birkaç dosya türü ile birlikte kullanılabilir.

Bireysel Gelişim Dosyasının (BGD) düzenlenmesi;

Bu değerlendirme tekniği daha çok bireysel değerlendirmede kullanılması nedeni ile bireyin özellikleri dikkate alınarak planlama ve düzenleme yapılmalıdır.BGD düzenlenmesi ve içeriğin hazırlanmasında en önemli nokta hazırlanan dosyanın hangi amaca hizmet edeceğidir. Bir başka deyiş ile amaca göre dosya hazırlanmalıdır. Barton ve Collins (1997) BGD hazırlanmasında;

– Amacın açık bir şekilde belirlenmesi

– BGD’da bulunacak çalışmaların seçiminin yapılması

– Seçilecek çalışmaların, değerlendirme kriterlerinin net bir şeklide belirlenmesi

Bireysel Gelişim Dosyasının değerlendirmesi;

BGD larının değerlendirmesine ilişkin kesin bir yaklaşım mevcut değildir. Fakat değerlendirme biçiminde amacın oldukça etkili olduğu söylenilebilir (Mumme,1990). Bununla birlikte dosyalarda bulunan çalışmalarının puanlamasının yapılarak değerlendirilmesi en sık kullanılan teknik olarak göze çarpmaktadır. Puanlamada üç temel yaklaşım göze çarpmaktadır. ilk olarak BGD içerisindeki her bir dosya ayrı ayrı puanlanır ve bu puanların aritmetik ortalaması alınır.İkinci yaklaşımda ise farklı performanslara farklı puanlar verilir. Üçüncü yaklaşımda ise BGD içerindeki çalışmaların tümüne birkaç boyut dikkate alınarak tekbir puanın verildiği yaklaşımdır.

5. ÖNERİLER

Bireysel değerlendirme tekniklerinden olan BGD tekniği üstün yeteneklilerin eğitiminde oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapılan literatür çalışmasında ülkemizde üstün yeteneklilerin eğitiminde Portfolio Değerlendirme tekniğinin (BGD) kullanıldığına dair bir bulguya rastlanılamamıştır. BSM lerinde görev yapan fen bilimleri öğretmenlerinin problemlerini belirlemek amacı ile gerçekleştirilen bir çalışmada Örneklem de yer alan öğretmenlerin hiç birinin ilgili değerlendirme tekniğinden haberdar olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Üstün yeteneklilerin eğitiminde dünyada bir çok ülkede kullanılan bu yöntem ülkemizde özellikle BSM’lerinde niçin kullanılmamaktadır? Öğretmenlerimizin ve MEB Özel Eğitim Daire Başkanlığı yetkilerinin bu konu üzerinde önemle durmaları gerektiği düşünülmektedir.

Bu çalışmada kısaca Bireysel Gelişim Dosyalama tekniği (portfolio) ile ilgili kısaca bilgi verilmeye çalışılmıştır. Bu bilgiler BGD tekniğinin üstün yeteneklilerin eğitimi için uygunluk derecesini ortaya koyarak bu alanda çalışan öğretmen ve idarecilerin bu tekniğe ilgilerini toplamak amacı bu çalışmada verilmiştir. Bu ça lışmada verilen bilgiler elbetteki bu tekniğin tam olarak tanınmasında yeterli olmayacaktır. Bu sebepten dolayı okuyuculara bu konuda daha detaylı bilgi alabilecekleri kaynakları okumaları önerilmektedir. Bunlar;

– Birgin, O., (2003) Bilgisayar destekli bireysel gelişim dosyasının uygulanabilirliğinin araştırılması, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi Trabzon.

– Kaptan, F., Korkmaz, F., (2000), Fen öğretiminde Tümel (Portfolio) değerlendirme, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 212-219

– Adams, T.L., 1998. Alternative Assesment in Elementary School Mathematics,Childhood Education 74(4), 220-224

– Barton, C. ve Collins A., 1997. Portfolio Assesment; A Handbook for Educators. Dale Seymour Publications, Newyork.

KAYNAKLAR

1. Barton, C. ve Collins A., 1997. Portfolio Assesment; A Handbook for Educators.Dale Seymour publications, Newyork.

2. Betts, G., 1986. The Autonomous Learner for The Gifted and Talented, System and Models for Developing Programs for The Gifted And Talented, Mansfield Center, CT: Creative Learning Press, 27-56.

3. Birgin, O., 2003. Bilgisayar destekli bireysel gelişim dosyasının uygulanabilirliğinin araştırılması, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi Trabzon.

4. De Fina, A., 1992. Portfolio Assesment:Getting Started. New York, NY 1003

5. Enç, M., 1979. Üstün Beyin Gücü, Ankara Ünv. Yayınları, Ankara.

6. Gallagher, J., 1983. Teaching the Gifted Child, Boston MA; Ally and Bacon, Inc.

7. Gallagher, J.J. ve Gallagher, S., 1994. Teaching the Gifted Children, FourthEdition, Prentical Hall.

8. Gökdere, M. ve Küçük, M., 2003. Üstün Yetenekli Çocukların Fen Eğitimindeki Durum: Türkiye Örneklemi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 3, 1, 101-124.

9. Gökdere, M., Küçük, M., ve Çepni, S., 2003. Gifted Science Education in Turkey: Gifted Teachers’ Selection, Perspectives and Needs, Asia-Pacific Forum on Science Learning and Teaching,

10. Lankes, A.M.D., 1995. Electronic Portfolios: A New Idea in Assessment Eric Digest, ED390377 11. Maryland, S.P., 1972. Education of Gifted and Talented, Washington D.C: US Office of Education.

12. Mumme, J., 1990. POrtfolio Assesment in Mathematics, California Mathematics Project, Universty of California, Santa Barbara.

13. Norman, K. M., 1998. Investigation of the Portfolios As An Alternative Assesment Procedure . Yayımlanmamış Doktora Tezi, The Universty Memphis.

14. Olszewski, P.K., 2003. Special Summer And Saturday Programs For Gifted Students, Handbook of Gifted Education Third Edition, Boston: Allyn ve Bacon, 219-228,

15. Renzulli, J.S., 1999. What Is Thing Called Giftedness and How Do We Develop it? A Twenty- Five Year Perspective, Journal for the Education of Gifted, 23, 1, 3-54.

16. Tebliğler Dergisi, 2001. Bilim Sanat Merkezleri Yönergesi, Sayı: 2530, Cilt: 64.

Murat GÖKDERE